Размер шрифта
A- A+
Межбуквенное растояние
Цвет сайта
A A A A
Изоображения
Дополнительно

Рефлексия

Рефлексия и самоконтроль

Рефлексия и самоконтроль – условия адекватного психического отражения человеком его внешнего мира и окружающей действительности. Благодаря рефлексии он включается в прохождение отдельных психических процессов: ощущения, воображения, мышления, памяти, речи, внимания. Самоконтроль невозможен без того, что контролируется, и присутствия эталона; кроме этого, в его состав входят каналы прямой и обратной связи.

Современный учитель владеет новейшими приёмами и методами обучения своему предмету, но порой забывает о том, что важно научить школьника умению контролировать себя самостоятельно. Правила можно забыть, навыки – растерять, а вот умение контролировать себя, саморегулировать свою деятельность остаётся на всю жизнь.

Движущей силой познавательной деятельности ученика является противоречие между потребностями ребёнка в усвоении недостающих знаний и опыта познавательной деятельности и реальными возможностями удовлетворения этих потребностей. Конкретное выражение этих противоречий кроется в содержательной, мотивационной и операционной линиях обучения.

Задача учителя заключается в том, чтобы научить ребёнка сравнивать свой результат с эталоном, принимать решение про следующую стратегию саморегулирования или самоуправления в том случае, если его результат не соответствует эталону. Современный школьник должен уметь провести и предварительный самоконтроль до начала выполнения определённого действия, и текущий (оценить свои промежуточные результаты), и итоговый, сделать выводы о достижении поставленной перед ним цели. Постепенно самоконтроль из вынужденного переходит в привычный. В процессе обучения эталоны, которые показывают ребёнку учителя и родители, присваиваются и становятся неотъемлемым компонентом психической саморегуляции выполняемой им деятельности и тем самым позволяют ученику перейти на самоконтроль своих действий. 

Механизмы самоконтроля формируются снизу вверх – от самоконтроля на нижнем операционном уровне до самоконтроля на более высоких уровнях структуры деятельности (самостоятельная проверка отдельных операций, совокупности операций, деятельности в целом). Запускающий фактор самоконтроля – мотивация. Она влияет на становление самоконтроля у школьника. Мотивация и самоконтроль влияют друг на друга: чем выше мотивация к познавательной деятельности, тем быстрее и лучше идёт становление процессов самоконтроля; чем лучше ученики овладели методом самоконтроля, тем выше у них потребность в изучении того или иного предмета и в целом к познавательной деятельности.

Очевидно позитивное влияние самоконтроля на операционную сторону познавательной деятельности учеников, потому что система самоконтроля в процессе её формирования начинает пронизывать все свойственные человеку психические явления. Самоконтроль выступает как  качество личности, регулирующее процессы общения и поведения человека в обществе, как одно из важнейших проявлений самосознания. Для выбора наилучшей стратегии при решении определённой познавательной задачи ученик обращается к сравнительному анализу возможных стратегий поведения. С помощью механизма самоконтроля он мысленно проверяет адекватность и целесообразность той или иной стратегии для решения поставленной перед ним задачи.

Выбрав адекватную стратегию и решив данную познавательную задачу, ученик тем самым обогащает содержательную сторону своей познавательной деятельности, накопляет знания, формирует (с помощью учителя) навыки и развивает определённые умения. Постепенно у него растёт понимание значения самоконтроля как фактора, содействующего повышению качества учебной деятельности; рабочие действия и самоконтроль объединяются.

Механизм саморегуляции вербального и невербального поведения формируется на следующих этапах:

По конкретному образцу (на репродуктивном этапе познавательной деятельности);

По воображаемому эталону (на частично-поисковом этапе познавательной деятельности);

На основе обобщённого представления образцов (на творческом этапе познавательной деятельности).

Внутренняя программа самоконтроля в информационно-образовательном пространстве должна формироваться при постоянном внешнем контроле со стороны учителя, особенно вначале, когда у школьника ещё не сложился эталон правильного выполнения действий. Чем быстрее педагог научит его, как необходимо контролировать себя, тем легче будет осваивать это пространство. Параллельно с обучением самоконтролю должен происходить постепенный регулярный контроль сформированности навыков и умений учеников, контроль овладения самоконтролем.

Попробуем привести примеры наиболее эффективных методов и приёмов, которые помогут учителю привить навыки самоконтроля школьникам и успешно провести заключительную стадию урока – рефлексию (процесс и результат деятельности учеников на уроке, состояние их саморазвития).

ЛІСТ САМААДЧУВАННЯ

Прозвішча, імя вучня_______________________________________________________

Ці справіліся вы з задачамі ўрока? ____________________________________________

Ці спадабалася вам працаваць сёння на ўроку? _________________________________

Які настрой быў у вас на ўроку? _______________________________________________

АЦЭНАЧНЫ ЛІСТ

№ этапа ўрока

Назва этапа

Адзнака за работу

1

Размінка

 

2

Тэарэтычны

 

3

Практычны

 

4

Граматычны

 

5

Творчы

 

Адзнака за ўрок

 

Мая работа на ўроку

 

Выкарыстоўваецца на ўроках-конкурсах, уроках-эстафетах, уроках-спаборніцтвах і г. д. На кожным этапе (або станцыі, прыпынку, калі гэта падарожжа) дзеці ацэньваюць сваю работу самастойна: калі заданне выканана паспяхова, атрымліваюць 2 балы, калі былі дапушчаны памылкі – 1 бал, калі заданне не выканана ўвогуле або выклікала многа цяжкасцей – 0 балаў. У канцы ўрока падлічваецца сума балаў, набраная на ўсіх этапах. Гэта і будзе адзнака вучня за ўрок. Таксама па дзесяцібальеай шкале вучань можа ацаніць сваю работу на ўроку: актыўнасць, уважлівасць, дысцыплінаванасць і г. д.

ПРЫЁМ “ ГЭТА ПРА МЯНЕ”

Ацаніць сваю работу на ўроку вучань можа з дапамогай наступных прыказак, запісаных на дошцы.

1. З РАЗУМНАЮ ГАЛАВОЮ І РУКАМ ЛЁГКА.

2. ДЗЕ РОЗУМАМ НЕ ДАЙДУ, ДЫК У КНІЖЦЫ ЗНАЙДУ.

3. МЕНЕЙ ГАВАРЫ, БОЛЕЙ ПАЧУЕШ.

4. ЕСЦЬ – ПАЦЕЕ, А ПРАЦУЕ – МЁРЗНЕ.

Дзеці выбіраюць нумар той прыказкі, якая адпавядае іхняй рабоце на ўроку. І запісваюць яго на лісце паперы ( на палях сшытка, уносяць у ацэначны ліст і г. д.).

Рэфлексійная табліца

На этапе рэфлексіі можна прапанаваць вучням запоўніць наступную табліцу:

Мая праца

 

Праца настаўніка

 

Форма ўрока

 

Змест урока

 

Варыянты запаўнення табліцы:

Пастаўце “+” (плюс) у адпаведных месцах табліцы ( + абазначае добрую працу).

Пастаўце “+” (плюс: добра) або “-” (мінус: дрэнна) у адпаведную калонку табліцы.

Упішыце ў калонкі табліцы словы, якія найбольш яскрава характэрызуюць урок:

Выдатна

Добра

Здавальняюча

Дрэнна

Мне цяжка вызначыць.

Ацаніце кожную калонку табліцы па дзесяцібальнай шкале.

Метад пытанняў на этапе рэфлексіі

І. Можна выкарыстаць наступныя пытанні, запісаўшы іх на дошцы, або на лісце ватмана:

Што найбольш спадабалася на ўроку?

Што на ўроку не спадабалася, выклікала цяжкасці?

Ці спатрэбяцца ў паўсядзённым жыцці веды, набытыя на ўроку?

Гэтыя ж пытанні можна прапанаваць вучням і ў вуснай форме або ў выглядзе анкет (яны рыхтуюцца загадзя для кожнага вучня).

ІІ. Пытанні могуць гучаць і так:

Ці дасягнулі вы мэты, пастаўленай у пачатку урока?

Што новага вы даведаліся на ўроку?

Што было самым цікавым на ўроку?

ІІІ. На ўроках літаратуры мэтазгодна выкарыстоўваць наступныя пытанні:

На колькі змянілася ваша ўспрыманне твора пасля работы над яго зместам?

Якое месца займе вывучаны твор у вашым жыцці?

Якімі пачуццямі ўзбагаціўся ваш унутраны свет пасля ўрока?

ІV. На стадыі рэфлексіі мэтазгодна прапанаваць дзецям прадоўжыць сказ сваімі выказваннямі. Прапануем некалькі варыянтаў такой работы:

Калі б я сёння быў настаўнікам…

(тут прыведзены некаторыя меркавані вучняў :

Я б не змагла арганізаваць працу так цікава, як гэта зрабіла сапраўдная настаўніца;

Я б даў больш самастойнай работы вучням;

Тані і Арцёму я б паставіла 7, а не 8, бо ў іх адказах былі рускія словы;

Я б правёў урок у форме конкурсу і інш..)

Сёння я зразумеў, што …

Мне гэтая тэма спатрэбіцца ў далейшым для таго, каб …

На ўроку мы пазнаёміліся з …

Мы даведаліся, што …

Самым лёкім было …

Цяжкасці выклікала …

Прыведзеныя фразы можна прадставіць у выглядзе табліцы, змешчанай на дошцы:

Даведаліся

Навучыліся

Выклікала цяжкасці

 

 

 

Дзеці выказваюць сваі меркаванні адносна назваў калонак табліцы. Адказы і меркаванні можна запісаць.

Прадоўжыце фразу:

на ўроку мне спадабалася …

на ўроку мне неспадабалася …

на ўроку мяне здзівіла …

на ўроку я зразумеў(-ла) …

Метад ВХД

Запоўніце і агучце апошнюю калонку табліцы

Ведаю

Хачу даведацца

Даведаўся

 

 

 

Замест запісу можна прапанаваць вучням паставіць “+” або ”-” у калонцы “Даведаўся” насупраць выказванняў, якія змешчаны ў калонцы “Хачу даведацца”.

Метад стратэгіі

Складаецца табліца (яе могуць скласці вучні або настаўнік, першую калонку могуць прапанаваць вучні, а другую – настаўнік і наадварот). Дзецям неабходна суаднесці пытальныя словы і паняцці тэмы і сфармуляваць пытанні да вывучанага матэрыялу, абавязкова даўшы на іх адказ.

Пытальныя словы

Паняцці тэмы

Што?

Назоўнік

Калі?

Член сказа

Чаму?

Адушаўлёнасць

Як?

Скланенне

Навошта?

Маўленне

Метад “Каляровая мазаіка”

Вучням прапануецца вызначыць свой псіхалагічны стан з дапамогай каляровых жэтонаў:

задаволены - чырвоны круг;

не вельмі задаволены - зялены круг;

зусім не задаволены - сіні круг.

РЭФЛЕКСІЙНАЯ МІШЭНЬ

Варыянты запаўнення:

Для ўрока літаратуры

Ацаніце свае веды на мішэні ў балах

Я ведаю гісторыю напісання творпа і магу вырашыць праблему аўтарства.

Я магу вызначыць праблематыку (ідэйна – тэматычны змест) твора.

Я магу вызначыць сродкі мастацкай выразнасці твора.

Я магу ахарактарызаваць усе вобразы твора.

Для ўрока мовы

Ацаніце ўрок на мішэні ў балах

Мая работа на ўроку.

Актыўнасць класа на ўроку.

Дзейнасць настаўніка на ўроку.

Мой настрой пасля ўрока.

РЭФЛЕКСІЙНАЕ КОЛА

Кожны вучань па коле выказваецца згодна з прапанаваным алгарытмам.

Алгарытм рэфлексійнага кола

Раскажыце пра свой настрой:

Эмацыянальны стан (радасць, смутак, задавальненне, здзіўленне, захапленне, прыгнечанасць, страх, бадзёрасць і інш.);

Веды пра вывучанае паняцце (дадаліся, сістэматызаваліся, не даведаўся нічога новага і інш.);

Матывацыя паводзінаў (хацелася займацца гэтай працай, вымушана займаўся гэтым і інш.).

Назавіце прычыны свайго стану (цікавае, змястоўнае абмеркаванне; адбыўся абмен думкамі; займальнасць вучэбнага матэрыялу і інш.).

 МЕТАД “СІНКВЕЙН”

Вучням прапануецца скласці сінквейн да тэмы або асноўных паняццяў урока.

Структура сінквейна

1 радок

Назва тэмы (назоўнік)

2 радок

Апісанне тэмы (2 прыметнікі)

3 радок

Апісанне дзеянняў (3 дзеясловы)

4 радок

Фраза з 4-х самастойных слоў, якая паказвае адносіны да тэмы

5 радок

Сінонім да першага радка (назоўнік)

Умовы сінквейна

Не павінна быць аднакарэнных слоў і слоў, якія паўтараюцца.

У прыведзеных паняццях павінна раскрывацца сутнасць тэмы.

Узоры сінквейнаў, складзеных вучнямі

Беларус

Гасцінны, памяркоўны

Працуе, гадуе, абараняе

Рупліва гаспадарыць на сваёй зямлі

Чалавек 

Фашызм

Жудасны, бессардэчны

Забівае, знішчае, прыніжае

Сыты звер лагаднейшы за ворага

Бяда

Сінквейн можна выкарыстаць у якасці творчага дамашняга задання, прапанаваўшы вучням зрабіць да яго ілюстрацыі, аплікацыі, калаж і інш..

Магчымы і такі варыянт, калі вучням прапануецца дапісаць сінквейн або выправіць памылкі ва ўжо складзеным настаўнікам або самімі вучнямі ў пачатку вывучэння тэмы сінквейне.

ПРЫЁМ “АСТРАВЫ”

На ватмане малюецца карта з адлюстраваннем эмацыянальных “астравоў”: в. Радасці, в. Суму, в. Задавальнення, в. Чакання, в. Здзіўлення, в. Прасвятлення, в. Трывогі, в. Асалоды, в. Нявызначанасці, в. Натхнення.

Карта вывешваецца, і кожнаму прапаноўваецца назваць свой востраў, які адлюстроўвае душэўны, эмацыянальна-пачуццёвы стан пасля ўрока.

Кожны мае права назваць які-небудзь новы востраў са сваёй назвай, калі яго не зусім задавальняюць тыя, якія ўжо ёсць.

РЭФЛЕКСІЯ 1

Адкажыце на пытанні (у вуснай або пісьмовай форме):

Якая тэма сёняшняга ўрока?

Якія паняцці паўтарылі?

Чым карысталіся на ўроку?

Што спадабалася?

На чым хацелася б спыніцца ў наступны раз?

З якім настроем пакідаеце ўрок?

РЭФЛЕКСІЯ 2

Вучням прапануецца прадоўжыць наступную фразу:

Кожны з нас шчаслівы, калі …

РЭФЛЕКСІЯ 3

Настаўнік. Адным з вобразаў-сімвалаў балады А. Куляшова з'яўляецца камень. У аўтара ён агідны, шчарбаты, чужы. Аднак камяні чалавеку ў жыцці бываюць вельмі патрэбныя.

Раскажу вам невялікую прытчу. Нясуць тры чалавекі за плячыма ў мяхах каменне.

— Чым вы займаецеся? — спыталі ў іх.

— Цягну гэтыя праклятыя камяні, — злосна адказаў першы.

— Зарабляю сабе на хлеб, — стомлена прамовіў другі.

— А я будую храм, — радасна паведаміў трэці...

Пачуцці якога з гэтых трох чалавек адпавядаюць вашаму стану пасля сённяшняга ўрока? Чым для вас быў урок? Працай, пакінула толькі стому? Вы працавалі толькі дзеля адзнакі і пахвалы? А можа, вы будавалі храм? Зрабіце кожны свой выбар. (Вучні змяшчаюць фішкі на малюнку з грудай камянёў, грашыма і храмам.)

Мне асабіста ўдалося сёння пабудаваць храм. Але я ўзводзіў яго разам з вамі, закладваючы ў падмурак вашы веды і цудоўныя адказы. (Настаўнік змяшчае сваю фішку ля малюнка храма.)

  

РЕФЛЕКСИЯ 4

Детям предлагается заполнить следующую таблицу:

Знаю и могу объяснить другому

Знаю, но остаются сомнения

Не знаю

 

 

 

РЕФЛЕКСИЯ 5

Учитель предлагает вниманию учащихся следую­щие высказывания для совместного обсуж­дения и обобщения знаний, полученных на уроке:

Право на счастье... ты (человек) завоевал, проливая свою кровь в борь­бе на баррикадах в Париже и Вене, в сраженьях гражданской войны в США, со­вершая революцию в России. Но твой Париж кончился с приходом Петена и Лаваля, твоя Вена — с приходом Гитлера, твоя Россия — с приходом Сталина, а твоя Америка имеет все шансы кончиться с приходом Ку-Клукс-Клана. Для тебя всегда было легче завоевать свободу, чем удержать ее. Всё это мне известно уже давно. Но чего я не могу понять, так это то, почему снова и снова выбираясь с кровавы­ми боями из одного болота, ты обязательно погружаешься в новое болото, еще хуже предыдущего. Затем, тщательно и осторожно осматриваясь вокруг себя, я постепен­но пришел к выводу: твой главный поработитель — ты сам. ...Никто больше неви­новен!

В. Райх

Не во власти человека изменить или отменить действие социальных законов. Но в его власти совершать или не совершать те или иные поступки, т. е. влиять на формы проявления (реализации) этих законов. И с этой точки зрения эволюция че­ловеческого общества есть в такой же мере продукт доброй воли людей, в какой она есть продукт принудительных социальных законов. Человек не есть мертвая частич­ка мертвой природы. Человек есть субъект истории, творец истории. Когда люди го­ворят, что не в их власти что-то изменить в обществе и направить общественное развитие в желаемом направлении, они правы лишь отчасти. И потому эта ссылка на неподвластность им исторического процесса с моральной точки зрения есть оправ­дание их пассивности, трусости или даже дурных намерений и желаний.

А. Зиновьев

ЛИСТ ДЛЯ РЕФЛЕКСИИ 1

 Ф.И. уч-ся____________________________________

 

Эмоциональное состояние на уроке

Уровень знаний

Отношение к своей работе на уроке

Начало урока

Конец урока

Очень плохое

Низкий

Низкий

Я остался равнодушным

Плохое

Удовлетворительный

Удовлетворительный

Совсем не удовлетворён

Хорошее

Средний

Средний

Немного не удовлетворён

Приподнятое

Достаточный

Достаточный

Не совсем удовлетворён

Комфортное

Высокий

Высокий

Удовлетворён

Ребятам предлагается сделать отметку об эмоциональном состоянии, уровне знаний и отношении к своей работе на уроке в каждом столбце таблицы соответственно.

ЛИСТ ДЛЯ РЕФЛЕКСИИ 2

 Ф.И. уч-ся____________________________________

 

№ п/п

Вопросы для рефлексии

БАЛЛЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

новый материал на уроке мною усвоен на …

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

настроение на протяжении урока …

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

уровень интереса на уроке …

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ребятам предлагается оценить свою работу на уроке по 10-ти бальной шкале в каждой колонке таблицы соответственно.

БИЛЕТ ДЛЯ ВЫХОДА ИЗ КЛАССА

Понятно

Пока ещё не понятно

Самое главное, полученное мною на уроке

 

 

 

В конце урока дети заполняют таблицу. Учитель подводит итоги урока. Выставляет и комментирует оценки учащихся.

Лестница успеха

 

2

Отлично разобрался

1

Я понял, но не совсем. Буду ещё разбираться дома по учебнику или попрошу помощи у товарища.

Я очень многое не понял. Нуждаюсь в помощи учителя.

 Определите своё место на лестнице успеха в зависимости от работы на уроке.                         

 

Разделы сайта